Op 13 april 1945 om 22:30 uur bereikten Leo Major en Willy Arsenault de laatste boerderij vóór de buitenwijken van Zwolle. Kort na 23.00 uur stak Leo Major de spoorlijn over en ging een eindje verder naast de weg liggen. Zijn vriend Willy Arsenault probeerde hetzelfde te doen, maar hij maakte een geluid en werd beschoten door de Duitsers. Hij overleed ter plekke. Leo zette zijn woede om in daadkracht en was vastberaden dat hij de stad Zwolle zou bevrijden.

”Aanvankelijk wilden de nazi’s de joden isoleren en deporteren uit Europa, maar eind 1941 besloten zij tot de systematische uitroeiing van de joodse Europeanen. De eerste vernietigingskampen werden ingericht en in het voorjaar van 1942 kwam de industriële moord op gang.

”In de vroege ochtend van 10 mei 1940 werden de Zwollenaren opgeschrikt door het geronk van Duitse vliegtuigen, geratel van machinegeweren en kanonnenvuur. De spanning die al sinds de zomer van 1939 heerste, kwam tot uitbarsting: Duitse legers vielen Nederland binnen zonder oorlogsverklaring.

”Het belangrijkste deel van het Duitse bestuur over Nederland zetelde in het westen van het land. In elke provincie werden functionarissen benoemd, de zogeheten Beauftragten en Referenten, die toezicht hielden op het provinciale en gemeentelijke bestuur.

“Op allerlei manieren was de bezetter aanwezig in het straatbeeld. Militairen waren op verschillende plekken in de stad gelegerd en liepen rond in de stad. Verder waren er gebouwen waar het Duitse gezag en zijn diensten zetelde, zoals dat van de Ortskommandant aan de Burgemeester Van Roijensingel, de Beauftragte en Sicherheitspolizei aan de Potgietersingel en de Duitse politie in de Emmastraat.

Mevr. Reinking-Jonxis I 79 jaar I Schoondochter van Jacob Johan Reinking (1901-1984), chirurg en fotograaf tijdens de Tweede Wereldoorlog I Juni 1943. ‘De lens van het fototoestel past precies door het knoopsgat’

”De bevrijding van Zwolle werd uitbundig gevierd: “De Canadezen worden met gejuich ontvangen, kortom Zwolle raakt in een feestroes”. Maar dat heugelijke feit betekende voor anderen de zekerheid dat ze hun geliefden nooit meer zouden zien.

Aan de P.C. Hooftstraat 18 in Zwolle woonden provinciaal ambtenaar Nico Noordhof, zijn vrouw Atie en haar vader. Principieel antinazistisch als zij waren gaven zij al vanaf eind 1941 onderdak aan joodse landgenoten. Zij hadden berekend dat er in hun huis plaats was voor zeven onderduikers.

De strijd tussen het verzet en de Duitse bezetter verhardde zich de laatste oorlogsmaanden, vooral na de invasie van de geallieerden in Normandië in de zomer van 1944. Op verzetsdaden volgden represailles. Een bekend voorbeeld is het wegvoeren van 600 mannen uit Putten begin oktober 1944 na een aanslag op Duitse militairen.

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 waren de spoorbrug en de tien jaar oude verkeersbrug over de IJssel opgeblazen om de Duitse opmars te hinderen. Het verkeer over de IJssel vond weer per ouderwetse pont plaats, zoals dat ook in de eeuwen voor 1930 gebeurde. De herbouw van de verkeersbrug duurde tot en met januari 1943.

Na de invasie van 6 juni 1944 (D-Day) rukten de geallieerde legers snel op van de stranden in Normandië. Op 25 augustus werd Parijs bevrijd en begon de opmars naar het noorden.

”Nieuwsgierig sloegen de bewoners van Groot Wezenland 8 gade wat er voor hun huis gebeurde. Het was 14 april 1945, de dag van de bevrijding van Zwolle. Een vijftal bewapende Canadese soldaten liep richting de Zwolse binnenstad. Ze behoorden bij een in Ittersum gelegerd regiment dat de dag ervoor naar de stad was opgerukt.

In april 1945 rukten de geallieerde troepen op in Overijssel. Nadat Twente was bevrijd, trokken de bevrijders noord- en westwaarts. Op 6 april werden Hardenberg, Gramsbergen en Den Ham bevrijd en werden in Dedemsvaart de eerste geallieerde tanks gezien.

In september 1944 kan Roelof Horreüs de Haas zijn vak als biologieleraar niet meer uitoefenen. De Duitse bezetter heeft het Zwolse gymnasium waar hij werkt, gevorderd.

Pte Thomas Llewellyn Thomas was 25 jaar oud toen hij op 14 april 1945 gesneuveld is door een Duitse granaat bij de bevrijding van Zwolle. Dat was vlak bij het huidige winkelcentrum het Anker in de wijk Westenholte.

Pte Alexander Serediak was 24 jaar jong toen hij in Zwolle op 14 april 1945 gesneuveld is bij de bevrijding van Zwolle. In 2019 stak Edwin van der Wolf veel tijd in de zoektocht naar familie van Alexander Serediak, die op 14 april 1945 de dood vond. Hij ontving daar ook een onderscheiding voor.

Op vrijdagochtend 31 maart 1945 werden 5 mannen, Hermanus Bosch (Kampen), Wilhelmus van Dijk (Zwolle), Johannes Albertus Muller (Rotterdam), Willem Sebel (Vlaardingen) en Berend IJzerman (Kampen), aan de Meppelerstraatweg gefusilleerd door de Duitse Ordnungspolizei.

Deze moordpartij was een vergelding voor een aanslag op de spoorbrug bij Dedemsvaart. Zij waren de laatste van in totaal 19 mannen die tussen 3 oktober 1944 en 31 maart 1945 in Zwolle werden gefusilleerd. Het was 2 weken voor de bevrijding van Zwolle.

Op 15 december 1944 verwoestte een bombardement de Zwolse woonwijken Bollebieste en Schildersbuurt. In een historische podcast met zes tijdgetuigen combineert theatermaker Mette Bunskoek de rauwe feiten met persoonlijke herinneringen over ‘Het vergeten bombardement’.

Door: Cathy Folmer | Mijn kinderen zijn lichtgetint, mijn vader was blank, mijn moeder donker. Allemaal zijn we anders gekleurd en hebben we een eigen verhaal. Anders gekleurd van buiten, maar misschien wel meer van binnen.

Mijn vader was een Nederlandse KNIL-militair. Gestationeerd in de wildernis van Birma vanuit Zeeland, om daar dwangarbeid te verrichten onder vreselijke omstandigheden aan de Birma-spoorlijn. Daar heeft hij veel vrienden verloren.

15 augustus 2020 | Meraki Theaterproducties uit Zwolle lanceert een gloednieuwe podcastserie genaamd ‘Postcast’. Elise Doll gaat samen met Silas Neumann en Nikki Manuputty op zoek naar de geschiedenis van de Indische grootvader van Elise en de Molukse grootouders van Nikki. Bekijk hier de eerste aflevering. 

5 mei | Emma vd Hof gaat in gesprek met Jan van der Wenden. Hij heeft, toen hij klein, was de oorlog mee gemaakt. Vanwege de bijzondere omstandigheden rondom het coronavirus, kan het interview niet in de studio plaats vinden, maar wordt het gesprek per telefoon gevoerd.

Dit interview is afgenomen in het kader van 75 jaar vrijheid. We gingen in gesprek met Vincent Robijn, directeur van Collectie Overijssel, over waarom het zo belangrijk is dat tastbaar bewijs aan de oorlog gekoesterd wordt.

Door: Ingrid Petiet (Voorzitter Joodse Gemeente Zwolle) | Mijn moeder was nog geen vijftien jaar oud toen ze een belangrijk deel van haar familie verloor. Ooms, tantes, neefjes en nichtjes werden op verschillende plaatsen in Europa vermoord om geen andere reden dan dat ze Joods waren.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp
Wij hebben natuurlijk alle aanleiding in mei 2020 “75 jaar vrijheid” te vieren. Maar dan is er evenveel aanleiding, ook stil te staan bij de oorlogsdagen van mei 1940, 80 jaar geleden. Want zonder oorlog en bezetting geen bevrijding.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp | Er was eens een Duitse soldaat en die had een hobby: schieten. Neen, niet met een geweer, maar met een fototoestel. Waar hij tijdens de oorlog ook kwam, kiekjes moesten er geschoten worden. Ze zijn bewaard gebleven en door zijn zoon aan Collectie Overijssel geschonken. Bij die rijke schenking heeft hij ook een “levensloop” van zijn vader gevoegd, daar kun je ’s mans oorlogszwerftocht volgen en de locaties van de foto’s terugvinden. Sandmann is de naam, of hij door zijn kameraden met die naam gepest werd (Nederlands: Klaas Vaak) is niet overgeleverd, ook niet of hij een liefhebber van port en sherry was, Portugal is hem bespaard gebleven.

Dit interview is afgenomen in het kader van 75 jaar vrijheid. We gingen in gesprek met Peter Snijders, de burgemeester van Zwolle, over het belang van vrijheid voor de stad, maar ook voor hem persoonlijk.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 

In het boek van G.J.Veerman: Wijhe voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog, Deel 3, Wijhe 1993, p.78 vv. staat het spannende relaas over de beschieting door een Engelse Mosquito-bommenwerper van een Duitse vrachtwagen, ergens op de IJsseldijk tussen Wijhe en Zwolle.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp | Het nationaalsocialisme en het christendom – dat had nog een mooi conflict kunnen worden, als het Duizendjarige Rijk ouder dan twaalf jaar was geworden. Want het nazidom was voor velen al lang zelf een geloof geworden, met een Nieuwe Godheid aan de top.

Ze zijn er nog, directe ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog: slachtoffers van bombardementen, leden van het verzet, of overlevenden van de holocaust. Hoogbejaarde getuigen van de oorlog in Overijssel doen 75 jaar na dato in dit boek hun verhaal. In het kader van 75 Jaar Vrijheid brachten historici van de IJsselacademie 25 oorlogsverhalen uit Overijssel bijeen.

Dini woonde tijdens de oorlog in Assendorp en hield een dagboek bij. Ze schrijft over de oorlog, maar ook over het gewone leven van een 15-jarige puber. Het boek werd begin april 2020 gepubliceerd door haar zoon Wim Bos.

Wat doe je als je niet met je klas op expeditie kan, nu vrijheidsmaand april 2020 voor de deur staat? Je stuurt je juf op pad! Juf Tabitha van Dijk van groep 7 en 8 aan de Fontein in Kampen gaat in zes filmpjes op zoek naar de spannendste oorlogsverhalen uit Overijssel, geeft kaders en context en daagt leerlingen met creatieve opdrachten uit om zélf met deze verhalen aan de slag te gaan.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 
Thuis in Wijhe hing bij de voormalig gemeentesecretaris Henk Huiberts in zijn werkkamer een keurig lijstje met achter het glas een serie onooglijke munten: oorlogsgeld. Tegenover de collage hing een foto van zijn door de bezetter doodgeschoten broer Chris, heel kort voor het eind van de oorlog, op 29 maart 1945, als verzetsman geëxecuteerd.

Jeffrey Koerhuis woont net over de IJssel. Al sinds zijn jeugd is hij gefascineerd door geschiedenis en theater. Speciaal in het kader van 75 jaar Vrijheid maakte hij een hele mooie documentairereeks die we via deze website mogen delen. Een deel is in Zwolle opgenomen en er komen ook Zwollenaren aan het woord.  

Door: René van der Have | Historische vereniging Windesheim | Dodenherdenking Windesheim 4 mei 2019
Bij de jaarlijkse dodenherdenking verzamelen zich tegen half acht ’s avonds tientallen mensen bij de kerk in het Zwolse Windesheim en samen vormen ze een stille stoet op weg naar de begraafplaats. Bij het graf van de Engelse piloot wordt een overdenking gehouden, speelt de muziekvereniging Nooit Gedacht koraalmuziek en legt een inwoner van Windesheim plechtig een bloemstuk neer.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 
Dit is een hommage aan mijn geschiedenisleraar, midden jaren vijftig aan het Chr. Lyceum aan de Veerallee in Zwolle. Meneer Bijl was een uitmuntend docent, boeiend in al zijn verhalen en recht door zee in zijn democratische opvattingen.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp | De Holocaust is een van de grootste tragedies uit de geschiedenis van de mensheid. Maar het getal van zes miljoen vermoorde Joden dreigt steeds meer abstract te worden. Een 6 met zoveel nullen, daar kan niemand zich een voorstelling bij maken.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 
Nee, de uitdrukking “burgemeester in oorlogstijd” heeft geen beste klank. Dat komt natuurlijk door het gedrag van vele burgervaders tijdens de Duitse bezetting. Gehoorzaam zijn, maar niet al te gehoorzaam, opkomen voor je burgers, maar niet al te opvallend.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 
In de WO2-archieven van het Collectie Overijssel bevindt zich een kasboek, dat nooit een kasboek is geweest. Van wie het afkomstig is, blijft vooralsnog een raadsel, maar het moet een Zwollenaar geweest zijn met een grote fascinatie voor vliegtuigen.

Door: Sjaak Onderdelinden | Collectie Overijssel | MijnStadMijnDorp 
Twee keer het Zwolse Stationsplein, twee keer gevuld met uniformen. Zoek de verschillen! De foto waarop gemarcheerd wordt is clandestien: Vanuit het toenmalige Hotel Geitenbeek, broeinest van het verzet, fotografeerde bedrijfsleider Roëll de afmarcherende Duitse troepen bij het afscheid van hun commandant. Dat was in november 1942.